کوتا اݢوڠ عروق - ڤوست تيکنولوݢي، سني بينا دان کبودايأن سومريا

ڤاوتن ک ارتيکل اصل:
Wu Mingren. (25 Ogos 2018). The Great City of Uruk Became Sumerian Powerhouse of Technology, Architecture and Culture. Ancient Origins.https://www.ancient-origins.net/ancient-places-asia/uruk-sumerian-003653

ڤنترجمه: امير زيانيد


سباݢاي کوتا تمڤت ݢيلݢاميش (Gilgamesh) لاهير دان ممرينته، عروق (Uruk) مروڤاکن سبواه ڤوستچاوربانيساسي دان ڤمبنتوکن نݢارا ڤد ميلينيوم ک-٤ سبلوم ماسيحي. دالم ايڤيک ݢيلݢاميش (Epik Gilgamesh)، راج ݢيلݢاميش دريکودکن تله ممبينا تيمبوق منومينتل باݢي کوتا ڤوربا ايت. برکموڠکينن حال اين ميمڠ بنر ممندڠکن تيمبوق-تيمبوق ترسبوت دان ستروکتر-ستروکتر لاين تله ڤون دتموي اوليه اهلي-اهلي ارکيولوݢي.


د مانکه عروق؟

عروق مروڤاکن ساله سبواه کوتا يڠ ڤاليڠ ڤنتيڠ د ميسوڤوتميا (Mesopotamia) سلاتن. کوتا اين ترلتق کيرا-کيرا ٢٤١ کيلوميتر (اتاو ١٥٠ باتو) اره سلاتن دري بغداد، ايبو کوتا عراق مودين. د زمان ڤوربا، عروق برلوکاسي د تبيڠ تيمور سبواه سلات درا سوڠاي فورت (Sungai Furat). نامون مرنتس ميلينيوم، سلات ترسبوت منجادي کريڠ دان لالوانڽ براوبه منجأوهي کوتا ايت، سکيتار ١٩ کيلوميتر اتاو ١٢ باتو.

(Warqa, Uruk, Iraq) ڤمندڠن عموم تاڤق ارکيولوݢي عروق د ورقا، عراق 

کوتا ڤوربا عروق توروت دکنلي دالم بهاس عرب سباݢاي طل الورقا (Tell al-Warqa) دان دالم بهاس ارميا (Aramia) اتاو ابراني ڤولا دسبوت سباݢاي عيريق (Erech). تاڤق عروق دڤرچايأي تله دهوني ساول زمان عبيد (Ubaid)، يڠ برلڠسوڠ ڤد ميلينيوم ک-٧ سبلوم ماسيحي سهيڠݢ ميلينيوم ک-٤ سبلوم ماسيحي. والاوڤون سجاره عروق موڠکين داڤت دججق کمبالي سچارا ارکيولوݢي ڤد ميلينيوم ک-٦ سبلوم ماسيحي اتاو موڠکين سديکيت لبيه اول. کݢميلڠن کوتا عروق هاڽ برلاکو ڤد تاهون ٣٨٠٠ سبلوم. ماسيحي ممندڠکن عروق منجادي ڤوست اوتام اوربانيساسي دان ڤمبنتوکن نݢارا باݢي تمدون ميسوڤوتميا، مک تيمڤوه يڠ برمولا سچارا کاسر دري تاهون ٣٨٠٠ سهيڠݢ ٣٢٠٠ سبلوم ماسيحي دکنلي سباݢاي زمان عروق.


زمان عروق

زمان عروق دچيريکن دڠن ڤمبنتوکن نݢارا-نݢارا کوتا اول د ميسوڤوتميا. ڤد زمان عبيد يڠ برلڠسوڠ لبيه اول، کامڤوڠ-کامڤوڠ دديريکن د ميسوڤوتميا سلاتن. کامڤوڠ-کامڤوڠ اين کمودينڽ برکمبڠ منجادي ڤکن اتاو باندر. ڤڠاوربانيساسين سبݢيني تروس برلنجوتن دڠن عروق مندهولوي کسموا ڤکن اتاو باندر لاين. اوربانيساسي کوتا ڤوربا اين داڤت ذبوقتيکن منروسي ڤڠحاصيلن سني بينا منومينتلڽ.

متراي سيليندر جسڤير، سيڠا-سيڠا رقساس دان هلڠ-هلڠ برکڤالا سيڠا، ميسوڤوتميا، زمان عروق (٤١٠٠-٣٠٠٠ سبلوم ماسيحي)

سباݢاي چونتوه، راج ليݢيندا ݢيلݢاميش سچارا تراديسي دکريديتکن سباݢاي راج يڠ برتڠݢوڠجواب ممبينا تيمبوق-تيمبوق کوتا عروق. تيمبوق-تيمبوق يڠ امڤوه اين اد دسبوتکن د دالم ايڤيک ݢيلݢاميش د مان ݢيلݢاميش ممينتا عور-شنابي (Ur-Shanabi)، يأيت فيݢورا ۏرسي ميسوڤوتميا باݢي چارون (Charon) دالم ميتولوݢي يوناني، اونتوق ممريقسا کأينداهن تيمبوق برکنأن.

سبهاݢين درڤد تيمبوق کوتا ايت برجاي دتموکن سماس کرجا-کرجا ايکسکاۏاسي دلاکوکن ڤد اول ابد ک-٢٠. ستروکتر-ستروکتر منومينتل لاين يڠ ترداڤت د عروق انتاراڽ سڤرتي انا-زيݢورت (Ana-Ziggurat)، ببراڤا بواه کويل بسر لاين دان جوݢ باڠونن-باڠونن ڤنتدبيرن.

سبهاݢين درڤد بهاݢين هادڤن کويل ايننا  د کارا أيندش، عروق


ايکسکاۏاسي د کوتا ميسوڤوتميا

عروق تله منجالني ڤڠݢالين دان ايکسکاۏاسي تراوتام اوليه ڤاسوقن-ڤاسوقن ارکيولوݢيس جرمان. کرجا-کرجا ارکيولوݢي يڠ مريک جالنکن د تاڤق برکنأن تله ممبنتو منيڠکتکن لاݢي کفهمن کيت تنتڠ کوتا ڤوربا ترسبوت. سلاين درڤد سني بينا منومينتل يڠ ترداڤت د تاڤق کوتا ايت، بوقتي-بوقتي ارکيولوݢي لاين يڠ دتموکن توروت ممبوقتيکن کݢميلڠن عروق ڤد ميلينيوم ک-٤ سبلوم ماسيحي.

ميسلڽ، د دالم کوتا اينله دجومڤأي بوقتي منوليسن اول دالم بنتوق ݢامبرن ريڠکس يڠ دأوکير ڤد تبليت-تبليت تانه ليات. بارڠن ميواه دري ولايه-ولايه جأوه توروت دتموي سکاليݢوس مڠأيشارتکن کڤد کيت بهاوا کوتا ڤوربا عروق تله ڤون منجالينکن هوبوڠن ڤرداݢڠن دڠن کواس-کواس لوار. تمبهن لاݢي، ارتيفک-ارتيفک يڠ دجومڤأي ممبريکن متندا بهاوا ڤارا ڤمرينته عروق منجالنکن ڤوليسي ڤرلواسن ڤڠاروه سچارا اݢريسيف.

ڤاتوڠ للاکي يڠ برکموڠکينن اداله لوݢل-کيسل-سي، راج عروق. باتو کاڤور زمان اول دينستي ک-٣

بوقتي ڤرلواسن ڤڠاروه عروق

ڤد مولاڽ، ڤرلواسن ڤڠاروه عروق هاڽ برتومۏو ڤد بهاݢين بارت داي داترن ايران (Iran) يڠ ترلتق د سبله تيمور ميسوڤوتميا. د سوسا (Susa)، يأيت سبواه کوتا يڠ ترلتق کيرا-کيرا ٢٥٠ کيلوميتر اتاو ١٥٥ باتو اره تيمور دري عروق ميسلڽ، دتموي موهور-موهور سراميک دان بولأي (bullae)، يأيت سجنيس الت ڤڠيرا. اوبجيک-اوبجيک اين دڤرچايأي دݢوناکن باݢي توجوان ڤنتدبيرن دان کونسيڤ اتاو کفوڠسين اوبجيک سبݢيني موڠکين دباوا ماسوق ک سيتو اوليه مشارکت عروق.

اهلي ارکيولوݢي توروت برڤندڤت بهاوا ڤرلواسن ڤڠاروه عروق مليبر لبيه جاوه. حال اين کران بوقتي-بوقتي کبودايأن عروق اد دتموي د تاڤق يڠ ترلتق د کواسن سجاوه سوريا (Syria)  دان بهاݢين تڠݢارا انتوليا (Anatolia). ستاتوس ڤتمڤتن-ڤتمڤتن اين مسيه لاݢي منجادي سوبجيک ڤردبتن دالم کالڠن سجاراون ممندڠکن ترداڤت ڤلباݢاي ڤندڠن يڠ دلونترکن برکنأن تاڤق-تاڤق ترسبوت.

سبهاݢين سجاراون برڤندڠن بهاوا تاڤق-تاڤق ترسبوت مروڤاکن کولوني اتاو ڤوس-ڤوس ڤرداݢڠن يڠ دباڠونکن اوليه ڤندودوق عروق. ماناکالا سبيلڠن سجاراون لأين ڤولا برڤندڤت بهاوا ڤتمڤتن ترسبوت دديريکن سنديري اوليه ڤندودوق تمڤتن يڠ چوبا منيرو کبودايأن عروق.

ديواتا للاکي منچورهکن اير ماوهول حيات درڤد سبواه بکس دان ديواتا لأين يڠ ممݢڠ کندي. دري کويل ايننا، عروق، العراق. کويل اين دبينا اوليه ڤمرينته يڠ برنام کالا-أيندس، ليوات قورون ک-٥ سبلوم ماسيحي، موزيوم ڤرݢامون، برلين، جرمان

کݢميلڠن عروق کمودينڽ مڠالمي ڤاسڠ-سوروت ڤد ميلينيوم بريکوتڽ. ڤد سواتو وقتو، عروق براوڤاي مڠکلن کمرديکأنڽ، سمنتارا دالم تيمڤوه لأين ڤولاچکوتا ايت ترڤقسا توندوق د باوه ککواسأن ڤارا ڤمرينته اسيڠ. عروق تروس منجادي سبواه کوتا يڠ سيݢنيفيکن باݢي ڤلباݢاي کتمدونن يڠ داتڠ ممرينته ميسوڤوتميا، سڤرتي بڠسا اکاديا (Akkadia)، اسيريا (Assyria)، اچايمنيد (Achaemenid) دان سليوثيد (Seleucid). کوتا اين کمودينڽ دتيڠݢلکن سڤنوهڽ ڤد قورون ک-٢ ماسيحي.

سومبر
  • Anon. The Epic of Gilgamesh. [Dalley, S. (trans.). 2008. The Epic of Gilgamesh, in Myths from Mesopotamia, Creation, the Flood, Gilgamesh, and Others. Oxford: Oxford University Press.
  • Hays, J. 2013. Sumer, Sumerians, Uruk, Nippur and Ur.