ZHENG HE – SIDA YANG MENJADI LAKSAMANA DINASTI MING

TAMADUN PURBA SAO DI AFRIKA TENGAH

Pautan ke artikel asal:
Wu Mingren. (26 September 2015). Lost in the Mists of Time: The Ancient Sao Civilization in Central Africa. Ancient Origins.
https://www.ancient-origins.net/ancient-places-africa/lost-mists-time-ancient-sao-civilization-central-africa-003978

Penterjemah: Amir Zayyanid


Tamadun Sao merupakan sebuah tamadun purba yang terletak di Afrika Tengah, di sebuah kawasan yang kini sebahagiannya dimiliki oleh negara Cameroon dan Chad. Mereka menghuni di sepanjang Sungai Chari yang terletak di selatan Tasik Chad. Suku Kotoko moden, iaitu sebuah kumpulan etnik yang menetap di Cameroon, Chad dan Nigeria, mendakwa bahawa mereka merupakan keturunan daripada Sao purba. Menurut tradisi mereka, Sao adalah sebuah ras gergasi yang pernah hidup di kawasan selatan Tasik Chad, tepatnya di antara wilayah utara Nigeria dan Cameroon.

Sungai Chari


REKOD PENULISAN TENTANG SAO

Istilah ‘Sao’ berkemungkinan kali pertama diperkenalkan ke dalam sumber-sumber penulisan pada kurun ke-16. Dalam dua buah hikayatnya (kedua-duanya ditulis dalam bahasa Arab), The Book of Bornu Wars (Kitab Perang Bornu) dan The Book of the Kanem Wars (Kitab Peran Kanem), imam besar Empayar Bornu, iaitu Ahmad ibn Furtu, memerincikan tentang kempen-kempen ketenteraan yang dilancarkan oleh rajanya, iaitu Idris Alooma. 

Populasi-populasi yang ditakluk dan dihapuskan oleh Idris Alooma secara umum dipanggil sebagai “Sao”, “orang lain” (‘ajam) yang tidak menuturkan bahasa Kanuri sebuah bahasa Nilo-Sahara). Mereka ini, yang berkemungkinan merupakan penghuni awal di wilayah itu, menuturkan sebuah bahasa Chad, yang diambil daripada evolusi sub-keluarga bahasa Chad Tengah.


STRUKTUR HIERARKI SOSIAL DAN MENAKLUKI NEGARA BORNU

Karya-karya Ibn Furtu juga memberikan sedikit maklumat perihal bagaimana masyarakat Sao ini disusun. Selain bukti yang mengandaikan bahawa mereka merupakan sebuah suku yang distrukturkan ke dalam klan-klan yang mengutaman kaum lelaki, dikatakan bahawa Sao juga disusun ke dalam tatanan masyarakat yang berpusat dan berperingkat sekaligus mengisyaratkan kewujudan suatu bentuk hieararki. Dasar-dasar kemasyarakatan ini dipanggil sebagai kerajaan mahupun wilayah (yang ditadbir) para pembesar, bergantung keadaan.

Selain itu, masyarakat Sao juga dicatatkan pernah mendiami bandar-bandar kecil yang dilindungi oleh parit dan benteng tanah. Hal ini justeru mengandaikan bahawa sistem sosial mereka turut berfungsi sebagai negara-negara kota. Semasa Idris Alooma melancarkan kempen ketenteraannya, bandar-bandar Sao yang paling hampir dengan Bornu ditakluk dan diserap ke dalam negara Bornu. 

Namun, bandar-bandar yang terletak jauh pula sukar untuk diperintah secara langsung, justeru satu bentuk strategi yang berbeza dilaksanakan. Berbanding menakluk bandar-bandar ini, Idris Alooma memaksa mereka memperakui kekuasaannya dan menuntut mereka membayar ufti. Perwakilan dari negara Bornu dilantik di sana bagi memantau pentadbiran tempatan. Hal ini menimbulkan satu penjelasan tentang kejatuhan Sao yang diandaikan disebabkan oleh asimilasi.

Patung kepala, tamadun Sao, Cameroon


AHLI ETNOGRAFI DAN PENEMUAN HASIL SENI YANG MENGAGUMKAN

Walaupun Ibn Furtu memberikan maklumat serba-sedikit tentang hari-hari terakhir Sao, beliau sama sekali tidak menyentuh tentang asal-usul masyarakat tersebut. Hanya pada kurun ke-20, barulah ahli-ahli arkeologi berusaha untuk menjawab persoalan itu. Salah seorang ahli arkeologi yang terlibat dalam hal ini ialah Marcel Griaule, ketua Ekspedisi Dakar-Djibouti (1931-1933). Sebagai seorang ahli etnografi, Griaule kagum dengan tradisi-tradisi tempatan yang diamalkan oleh masyarakat di dataran Chad. 

Beliau malah mengumpulkan hikayat lisan mereka. Hikayat-hikayat ini kemudian diterjemahkan dan diterbitkan sebagai Les Sao Legendaires. Menerusi buku inilah konsep ‘tamadun Sao’ atau ‘Kebudayaan Sao’ mula tercetus dan dipopularkan. Idea tentang ‘kebudayaan’ ini dimanifestasikan dalam karya-karya seni yang dihasilkan oleh Tamadun Gao. 

Justeru, ekspedisi Griaule secara utamanya menumpukan pada usaha mencari hasil-hasil seni yang dikeluarkan oleh Sao. Griaule tidak dihampakan, lantaran Sao sememangnya menghasilkan kerja-kerja seni yang menarik dalam bentuk bekas-bekas seramik, tanah liat, dan juga perhiasan peribadi daripada tanah liat, tembaga, besi, aloi dan loyang.

Dengan menggunakan data arkeologi, Griaule berupaya senario-senario etnosejarah yang sudah pun membincangkan perihal pencapaian Sao. Senario-senario etnosejarah ini juga digunakan untuk menafsirkan bukti arkeologi. Pendekatan ini mengemukakan bahawa perpindahan atau migrasi merupakan pencetus perubahan budaya, dan ia tidak banyak membantu kita dalam memahami asal-usul dan perkembangan ‘Tamadun Sao’.


AMALAN PENGEBUMIAN SAO

Bukti arkeologi menunjukkan bahawa tamadun Sao melaksanakan amalan pengebumian terhadap anggota masyarakat mereka yang meninggal dunia. Tradisi meletakkan jasad dalam kedudukan seperti janin dalam sebuah bekas tanah diamalkan sejak kurun ke-12 hingga ke-13 Masihi. Bekas pengebumian ini ditutup dengan meletakkan sebuah lagi bekas lain di atasnya. Namun, tradisi ini ditinggalkan menjelang kurun ke-15 apabila pengebumian ringkas mula menjadi kebiasaan baru.

Tanah perkuburan Sao


EKSKAVASI TERKINI MELAHIRKAN GARIS MASA TAMADUN SAO

Sebuah pendekatan yang lebih saintifik dilakukan pada 1960an dalam ekspedisi ekskavasi di Mdgana, dan konsep tentang  ‘Tamadun Sao’ yang didasarkan pada hasil seni digugurkan. Hasil-hasil ekskavasi ini mendapati bahawa Mdaga telah pun dihuni sejak sekitar 450 SM hingga 1800 M. Justeru, mustahil untuk menganggap tempoh penghunian yang panjang sebegini berada di bawah idea ‘Tamadun Sao’. 

Penemuan-penemuan dari Mdaga ini diiringi oleh ekskavasi-ekskavasi di Sou Blame Radjil. Tamadun Sao didapati bukanlah benar-benar terdiri daripada satu kumpulan, sebaliknya ia terbentuk dari pelbagai masyarakat yang hidup di wilayah Tasik Chad. Apapun, tabiat lama sukar dipadam dan istilah ‘Tamadun Sao’ masih digunakan sehingga kini, dengan tempoh kewujudannya secara umum adalah ‘lewat kurun ke-6 SM hingga kurun ke-16 M’.

Tapak Mdaga Sao, Chad


Secara keseluruhan, terdapat lebih 350 buah tapak arkeologi Sao yang diperkirakan wujud di Chad dan Cameroon. Kebanyakan tapak yang telah ditemui ini mengandungi bukit buatan yang berbentuk panjang ataupun bulat. Ahli arkeologi dan etnologi yang bernama Jean Paul Lebeuf mengkategorikan tapak-tapak Sao ini kepada tiga jenis. 

Jenis Sao 1 disifatkan sebagai gundukan kecil dan rendah yang digunakan sebagai tempat pemujaan atau ritual. Patung-patung kecil ditemui di tapak-tapak sebegini. Tapak-tapak Sao 2 mengandungi bukit besar yang mempunyai dinding. Jenis tapak ini juga berfungsi sebagai tempat pengebumian dan banyak patung dikaitkan dengan lokasi-lokasi ini. Akhir sekali, kategori Sao 3 diperkirakan sebagai kategori yang paling terkini dan tidak banyak penemuan penting dijumpai.


SUMBER